Bạch Linh (Phục Linh) - Công Dụng Và Cách Dùng Dược Liệu

Bạch linh còn được gọi là Phục linh. Đây là một loại dược liệu thuộc họ Nấm lỗ, tên khoa học Poria cocos Wolf., tên tiếng Trung là 茯苓. Nhờ tính bình, vị nhạt và chứa những thành phần quan trọng, loại dược liệu này thường được dùng trong điều trị thấp nhiệt, đầy trướng, ăn uống kém tiêu, tiêu chảy, bí tiểu tiện, ho có đờm… Ngoài ra dược liệu còn có tác dụng điều trị mất ngủ và yếu tim.

Mô tả Bạch linh

• Tên khác: Phục linh
• Tên khoa học: Poria cocos Wolf.
• Tên tiếng Trung: 茯苓
• Thuộc họ: Nấm lỗ (danh pháp khoa học: Polyporaceae)

Nhận dạng Phục linh

Thể quả nấm Phục linh khô 

Thể quả nấm Phục linh khô xuất hiện với hình thoi, hình cầu, hình khối không đều, nhỏ, lớn không đồng nhất hoặc hình cầu dẹt. Mặt ngoài dược liệu có màu nâu đến màu nâu đen, lồi lõm và tồn tại nhiều vết nhăn rõ.

Thể nặng và rắn chắc. Phần mặt bẻ có vết nứt và sần sùi, bên trong dược liệu có màu trắng, lớp viền bên ngoài có màu nâu nhạt. Ở một số trường hợp, phần trong dược liệu có màu hồng nhạt. Một số loại khác bên trong còn có những đoạn rễ thông (Phục thần). Nấm Phục linh có vị nhạt, không mùi, dính răng khi cắn.

Phục linh bì

Phục linh bì được xác định là lớp phục linh tách ra, có kích thước nhỏ lớn không đồng nhất. Bề mặt ngoài của dược liệu xuất hiện từ màu nâu đến màu nâu đen. Phần trong của dược liệu có màu nâu nhạt hoặc màu trắng. Chất hơi có tính đàn hồi, tương đối xốp.

Phục linh khối

Sau khi sử dụng dụng cụ tách lớp ngoài, phần còn lại được giữ, thái, cắt thành miếng hay phiến. Có màu nâu nhạt, hồng nhạt hoặc màu trắng. Lớn nhỏ không đồng nhất.

Xích phục linh

Xích phục linh được xác định là lớp thứ hai sau lớp ngoài. Dược liệu có màu nâu nhạt hoặc hơi hồng.

Bạch phục linh

Bạch phục linh là phần bên trong. Dược liệu có màu trắng.

Phục thần

Phục thần là phần nấm Phục linh bên trong có ôm đoạn rễ thông.

Phân bố

Ở nước ta, dược liệu phân bố ở một số rừng thông thuộc khu vực có khí hậu thoáng mát. Tuy nhiên, hiện tại dược liệu chưa được nuôi trồng và khai thác. Vị thuốc được sử dụng chủ yếu nhập từ Trung Quốc.

Bộ phận dùng

Quả thể của Nấm Poria cocos Wolf. (Phục linh). Dược liệu thuộc họ Nấm lỗ (danh pháp khoa học: Polyporaceae).

Tính vị

Tính bình, vị nhạt.

Tính bình, vị ngọt (theo sách Bản kinh).

Tính ôn, vị nhạt (theo sách Y học khởi nguyên).

Quy kinh

Quy vào kinh Tâm Tỳ và Thận.

Nhập Phế, Tỳ, Tiểu tràng kinh (theo sách Lôi công bào chế dược tính giải).

Thu hoạch và chế biến

Thu hoạch

Từ tháng 7 đến tháng 9 là thời gian thu hoạch dược liệu. 

Sơ chế

Sau khi thu hoạch Phục linh, mang dược liệu loại bỏ hết phần đất cát. Chất dược liệu thành đống cho ra mồ hôi, sau đó rải dược liệu ra những chỗ khô ráo, thoáng gió để se bề mặt. Tiếp tục chất dược liệu thành đống, mang chúng ủ vài lần cho đến khi khô nước và nhìn thấy trên bề mặt xuất hiện những vết nhăn nheo, phơi âm can cho đến khô.

Hoặc mang Phục linh thái thành từng miếng. Để dược liệu ở những nơi thoáng gió và phơi âm can. Tùy thuộc vào những phần thái và dựa vào màu sắc của dược liệu mà phân thành từng loại khác nhau. Bao gồm: Phục linh bì, Bạch phục linh, Xích phục linh, Phục linh phiến, Phục linh khối.

Chế biến

Ngâm dược liệu vào nước, rửa sạch. Tiến hành đồ thêm cho dược liệu mềm, sau đó gọt vỏ, thái lát hoặc thái miếng lúc đang mềm. Cuối cùng mang đi phơi khô hoặc sấy khô.

Bảo quản

Đựng dược liệu Phục linh trong bình kín và đặt ở những nơi thoáng gió, khô ráo. Không nên để dược liệu quả khô hoặc quá nóng. Bởi điều này có thể khiến dược liệu dễ bị nứt vụn. Đồng thời mất tính chất dính.

Chỉ định

• Điều trị mất ngủ
• Phòng ngừa và điều trị bệnh ung thư
• Lợi tiểu tiêu phù
• Trị tiêu chảy.

Thành phần hóa học của vị thuốc Phục linh

Phục linh chứa những thành phần hóa học quan trọng sau:

• Chất khoáng
• Những hợp chất triterpenoid
• Đường. Trong đó có pachymose là đường đặc hiệu.

Phục linh có tác dụng gì?

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

Dược liệu Phục linh có tác dụng:

• Lợi tiểu
• Tăng chỉ số thực bào của phagocyte và tăng miễn dịch trên cơ thể của chuột
• Thành phần polysacharide của dược liệu có tác dụng kháng ung thư. Tác dụng này được thành lập là do polysacharide có khả năng làm tăng miễn dịch cơ thể
• Hạ đường huyết 
• An thần
• Bảo vệ gan
• Chống loét bao tử
• Nước sắc Phục linh có khả năng ức chế đối với trực khuẩn đại tràng, tụ cầu vàng, trực khuẩn biến dạng
• Cồn ngâm kiệt thuốc có tác dụng ức chế hoạt động và giết chế xoắn khuẩn.

Theo Y học cổ truyền 

Phục linh bì

• Lợi tiểu
• Trị phù thũng.

Xích phục linh

• Điều trị thấp nhiệt (viêm bàng quang, chướng bụng, đái rắt, tiểu vàng).

Phục thần 

• Điều trị hoảng sợ, hồi hộp, yếu tim
• Chữa mất ngủ.

Bạch phục linh

• Điều trị ăn uống kém tiêu
• Chữa bí tiểu tiện, đầy trướng, tiêu chảy
• Trị ho có đờm.

Cách sử dụng và liều dùng vị thuốc Phục linh

Cách sử dụng 

Phơi khô, sấy khô hoặc dùng tươi sắc lấy nước uống, nấu thành cao, tán thành bột uống với nước ấm hoặc làm hoàn. Có thể mang dược liệu phối hợp cùng các vị thuốc khác để sử dụng hoặc dùng riêng lẻ.

Liều lượng

Dùng từ 6 – 12 gram/ngày.

Những bài thuốc điều trị bệnh từ dược liệu Phục linh

Dược liệu Phục linh được ứng dụng trong nhiều bài thuốc điều trị bệnh. Bao gồm:

Bài thuốc từ dược liệu Phục linh giúp lợi tiểu tiêu phù (Ngũ linh tán – Thương hàn luận)

Nguyên liệu:

• 10 gram Bạch linh
• 10 gram Bạch truật
• 10 gram Trư linh
• 4 gram Quế chi
• 12 gram Trạch tả.

Cách thực hiện:

• Mang các vị thuốc rửa sạch, phơi khô và tán thành bột
• Đựng thuốc bột trong lọ kín
• Mỗi lần lấy 10 gram thuốc bột uống cùng với nước ấm hoặc sắc lấy nước uống
• Sử dụng từ 2 – 3 lần/ngày.

Bài thuốc từ dược liệu Phục linh giúp lợi tiểu tiêu phù (Bạch phục linh thang)

Nguyên liệu:

• 12 gram Bạch phục linh
• 10 gram Uất lý nhân
• 10 gram Trạch tả.

Cách thực hiện:

• Mang các vị thuốc rửa sạch
• Sắc các vị thuốc để lấy nước uống
• Chia nước thuốc thành 2 – 3 lần uống trong ngày.

Bài thuốc từ dược liệu Phục linh trị phù cho phụ nữ có thai hoặc do cơ thể suy nhược

Nguyên liệu:

• 250 gram Phục linh
• 60 gram bột lúa mạch hoặc cám gạo mịn.

Cách thực hiện:

• Tán nguyên liệu thành bột mịn, bảo quản nơi thoáng mát
• Khi cần lấy 10 gram thuốc bột uống cùng với nước ấm
• Mỗi ngày sử dụng 2 lần.

Bài thuốc từ vị thuốc Phục linh điều trị tiêu chảy kéo dài do Tỳ hư (Hương sa lục quân – Hòa tễ cục phương)

Nguyên liệu:

• 10 gram Bạch linh
• 10 gram Đảng sâm
• 10 gram Bạch truật
• 3 gram Chích thảo
• 5 gram Gừng
• 5 gram Bán hạ
• 5 gram Trần bì
• 4 gram Sa nhân
• 4 gram Mộc hương.

Cách thực hiện:

• Mang tất cả vị thuốc rửa sạch, phơi khô và tán thành bột mịn
• Trộn thuốc bột cùng với nước Gừng táo để tạo thanfh viên thuốc có kích thước to bằng hạt đỗ xanh
• Mỗi lần uống 4 – 8 gram thuốc cùng với nước ấm. Liều dùng thuốc cần điều chỉnh tùy theo độ tuổi.

Bài thuốc từ vị thuốc Phục linh điều trị tiêu chảy kéo dài (Bạch truật tán – Hòa tễ cục phương)

Nguyên liệu:

• 80 gram Bạch linh
• 80 gram Ý dĩ nhân
• 80 gram Hạt sen
• 80 gram sao Đậu ván trắng
• 80 gram Hoài sơn
• 80 gram Bạch truật
• 80 gram Đảng sâm hoặc Nhân sâm
• 40 gram Chích thảo
• 40 gram Trần bì
• 40 gram Sa nhân
• 40 gram Cát cánh.

Cách thực hiện:

• Trộn tất cả vị thuốc cùng với một lượng vừa đủ nước sắc gừng táo để làm thành thuốc bột hoặc trộn thuốc cùng với hồ bột gạo tẻ để làm thành viên
• Mỗi lần uống từ 4 – 8 gram thuốc. Uống 3 lần mỗi ngày.

Bài thuốc điều trị mất ngủ từ dược liệu Bạch linh (Viên an thần)

Nguyên liệu:

• Phục linh
• Đảng sâm
• Phục thần
• Xương bồ
• Long nhãn nhục
• Viễn chí
• Liều dùng các vị thuốc bằng nhau.

Cách thực hiện:

• Mang tất cả vị thuốc tán thành bột mịn Chu sa làm áo luyện mật để tạo thành hoàn
• Mỗi lần sử dụng 10 – 20 gram thuốc, uống cùng với nước ấm
• Uống thuốc vào mỗi buổi chiều và tối trước khi đi ngủ.

Bài thuốc chữa những vết loét đen trên mặt bằng vị thuốc Phục linh

Nguyên liệu:

• Bạch linh với liều dùng tùy chỉnh.

Cách thực hiện:

• Mang vị thuốc rửa sạch và tán thành bột
• Sử dụng thuốc bột hòa cùng với một lượng vừa đủ nước lọc để tạo thành một hỗn hợp hơi sệt
• Vệ sinh sạch sẽ vùng mặt và lau khô
• Thoa hỗn hợp lên những vị trí có vết loét đen
• Thực hiện mỗi ngày một lần.

Bài thuốc từ vị thuốc Phục linh điều trị bệnh phù thũng

Nguyên liệu:

• 10 gram Bạch linh
• 10 gram Tang bạch bì
• 5 gram Mộc thông.

Cách thực hiện:

• Rửa sạch các nguyên liệu
• Đun sôi thuốc trong 30 phút cùng với 600ml nước lọc
• Vớt bỏ phần bã, chỉ lấy phần nước thuốc để uống
• Chia thuốc thành 2 – 3 lần uống trong ngày
• Sắc thuốc 1 thang mỗi ngày trong 3 ngày.

Bài thuốc chữa phù thũng, sợ hãi bằng Bạch linh

Nguyên liệu:

• 8 gram Bạch linh
• 3 gram Cam thảo
• 4 gram Quế chi
• 3 gram Sinh khương.

Cách thực hiện:

• Rửa sạch, mang các vị thuốc sắc cùng 400ml nước lọc
• Khi nước thuốc cạn còn 200ml thì bỏ bã, lấy nước thuốc
• Chia nước thuốc thành 2 lần uống. Sử dụng thuốc trong ngày và khi còn ấm nóng
• Uống thuốc liên tục trong 3 ngày, mỗi ngày 1 thang.

Kiêng kỵ

• Không nên sử dụng dược liệu ở những người có âm hư mà không thấp nhiệt.

Ghi chú

• Phục thần là cùng một loại với vị thuốc Bạch linh. Tuy nhiên chúng khác nhau ở chỗ Phục thần mọc bao quanh phần rễ. Điều này có nghĩa ở giữa dược liệu có lõi rễ cây thông. Phục thần thường được sử dụng để làm thuốc trấn tĩnh và làm thuốc an thần nhập kinh tâm.

Phục linh mang nhiều lợi ích và tác dụng chữa bệnh. Tuy nhiên việc sử dụng loại dược liệu này cần có hướng dẫn từ bác sĩ chuyên khoa, thầy thuốc hoặc những người có chuyên môn. Vì thế, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi quyết định sử dụng để đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả.