Hải Sâm - Phân Loại, Tác Dụng Và Cách Dùng Làm Thuốc

Vị thuốc Hải Sâm còn có tên gọi khác là Đỉa biển, Hải thử, Sa tốn. Tên tiếng Hoa là 海参, tên khoa học là Strichobus japonicus Selenka. Đây là một loài động vật không có xương sống. Nhờ mang giá trị dinh dưỡng cao nên vị thuốc thường góp mặt trong nhiều bài thuốc điều trị bệnh và nâng cao sức khỏe. Cụ thể như bài thuốc giúp cải thiện khả năng hấp thụ oxy, tăng cường sức đề kháng, chống mệt mỏi cơ tim…

Mô tả Hải Sâm

• Tên khác: Đỉa biển, Hải thử, Sa tốn (Động Vật Học Đại Từ Điển). Quang sâm là loài không có gai, Thích sâm là loài có gai, Hải nam tử là loài lớn mà có gai (Cương Mục Thập Di)
• Tên tiếng Hoa: 海参
• Tên khoa học: Strichobus japonicus Selenka.
• Họ khoa học: Holothuriidae

Nhận dạng Hải Sâm

Hải Sâm biển thường được gọi là Đỉa biển. Đây là một loài động vật xuất hiện với hình dạng bên ngoài tương tự như con đỉa, không có xương sống. Chúng có cấu tạo hình ống. Hình dáng bên ngoài có rất nhiều u cục, khối sần, khó có thể phân biệt được phần đầu – đuôi. Có một lỗ nhỏ ở giữa thân. Lỗ nhỏ được xem là miệng của loài động vật này.

Xung quanh miệng của Đỉa biển mang nhiều xúc tua nhỏ. Những xúc tua này đóng vai trò như những cánh tay. Chúng mang tác dụng thu thập thứ ăn và cho thức ăn vào miệng. Xác chết của các loài động vật dưới biển, các chất hữu cơ và phù du ở đáy biển được cho là thức ăn chủ yếu của động vật này.

Phân bố

Vị thuốc phân bố ở Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản và trên nhiều quốc gia khác. Từ lâu đời, Hải Sâm đã là một món ăn quý. Chính vì thế mà loại động vật biển này được liệt kê ngang hàng với Sâm, sử dụng cho giai cấp quý tộc thời phong kiến, thuộc (sơn hào hải vị) bổ.

Trên thị trường, vị thuốc được bán ở dạng khô và đã loại bỏ hết phần ruột. Hiện tại, đây là loại xuất khẩu đắt tiền.

Phân loại

Hải Sâm có rất nhiều loại, khoảng hơn 50 loại được tìm thấy ở nước ta. Riêng vịnh Bắc bộ – Việt Nam phổ biến nhất là các loại Chloronotus holothuria Martensii, Leptopentacta typica Stichopus và Protankyra Pseudodigitata.

• Holothuria là một giống Đỉa biển gồm nhiều loại sinh sống ở Việt Nam. Hiện biết khoảng 11 loài. Holothuria martensil L là loài phổ biến nhất trong vịnh Bắc bộ. Chúng mang 20 xúc tu và sinh sống ở vùng nước dưới triều. Ngoài ra, tại vùng biển này còn xuất hiện loại sâm có giá trị kinh tế cao là Sâm gai (Stichopus Varienatus).
• Loài Đỉa biển có xúc tu chia nhánh. Những loài thuộc họ Cucumariidae thường xuất hiện ở vịnh Bắc bộ. Leptopentacta Tybica là loại Hải sâm nhỏ xuất hiện phổ biến ở ven bờ. Loại này mang 10 xúc tu. Trong đó ở phía bụng tồn tại 2 xúc tu nhỏ.
• Loài hình dạng giống giun, không có chân ống. Bờ biển sâu (từ 10 – 50 mét) có đáy là bùn nhuyễn hay bùn cát. Protankyra Pseudodigitata có 12 xúc tu là loại thường gặp ở vùng biển nước ta.

Hầu hết những loại trên được sử dụng với một tên gọi là Hải Sâm.

Mô tả dược liệu

Loại da không có gai, to mà dài là loại kém. Loại ở da có nhiều gai, có màu đen thịt dính là loại quý và tốt.

Bộ phận dùng

Nguyên cả con được sử dụng để làm thuốc.

Tính vị

Tính ấm, không độc, vị ngọt, mặn.

Quy kinh

Quy vào hai kinh Tâm và Thận.

Thu bắt và chế biến

Thu bắt

Hải Sâm được đánh giá là một loài động vật cấp thấp ở dưới đáy biển. Chúng chịu nóng rất kém. Chính vì thế, chúng nên được thu bắt trước mùa mưa. Bởi độ mặn của nước biển sẽ bị phân tầng khi mưa xuống. Điều này làm nóng ở phần đáy, phần trên giảm độ mặn. Nhiệt độ nóng khiến Đỉa biển chết hoặc giảm chất lượng.

Sau khi thu bắt, mang Đỉa biển sấy hoặc phơi khô để làm thực phẩm hoặc làm thuốc.

Chế biến

Cách chế biến Hải Sâm để làm thuốc

• Rửa sạch sau khi đánh bắt, phơi khô, sấy giòn.
• Khi sử dụng thì ngâm vị thuốc cho đến khi mềm, thái lát, phơi cho giòn và tán thành bột.
• Sau khi thu bắt, sử dụng nước muối để cạo và rửa cho sạch. Lộn trong ra ngoài, rửa sạch, mang đi phơi khô, sấy giòn. Khi sử dụng thì ngâm vào trong nước cho mềm, xắt mỏng khoảng từ 3 – 5 ly. Tiếp tục mang sao vị thuốc cùng với gạo nếp cho phòng vàng lên. Tán thuốc thành bột. Kết hợp thuốc bột cùng với những vị thuốc khác để sắc lấy nước uống, nấu thành cháo ăn hoặc làm hoàn.

Bảo quản

Giữ kỹ vị thuốc. Để thuốc tại những nơi khô ráo. Thỉnh thoảng mang thuốc ra phơi lại. Tránh sâu bọ và tránh ẩm mốc.

Chỉ định và chống chỉ định

Chỉ định

• Những người bị táo kết, bón do hư hỏa, táo bón do âm hư, lở loét
• Người bị thiếu máu, suy nhược sút cân, bệnh huyết áp, đau lưng do thận hư, suy nhược thần kinh
• Bệnh nhân có cơ thể suy nhược, muốn bổ thận, bổ khí huyết, điều trị di tinh.

Chống chỉ định

• Không nên sử dụng Hải Sâm ở những người bị lỵ, bị tiêu chảy, hoạt tinh, viêm đại tràng cấp tính, những người mang thể tạng đàm thấp (mập phì).
• Theo Đông y, những người đang trong thời gian sử dụng các đơn thuốc có chứa dược liệu Cam thảo thì không nên sử dụng Hải Sâm.

Thành phần hóa học của Hải Sâm

Bên trong vị thuốc là những thành phần hóa học quan trọng sau:

• 21,45% protein
• 0,27% lipit
• 1,37% gluxit
• 1,13% tro.

Thành phần chủ yếu trong tro là:

• Kali 0,07
• Sắt 0,0014
• Photpho 0,22
• Canxi 0,118.

Thành phần chủ yếu trong protein là:

• Acginin
• Xystin.

Tác dụng dược lý của vị thuốc Hải Sâm

Theo Nghiên cứu dược lý hiện đại

Tác dụng phòng và điều trị bệnh xơ vữa động mạch

Theo kết quả nghiên cứu trên cơ thể của động vật thí nghiệm, các chất lipit tổng hợp được chiết ra từ những tế bào của loại động vật không xương sống ở biển đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị bệnh xơ vữa động mạch.

P. A. Manaxova (thuộc trường Đại học y khoa quốc gia Vladivoxtoc) đã thực hiện một cuộc thí nghiệm trên cơ thể của thỏ bị xơ vữa động mạch nặng. Khi đưa chất lipit tổng hợp từ Hải sâm Viễn đông (tên khoa học Stichopus ịaponicus) vào dạ dày của động vật thí nghiệm, quá trình trao đổi chất protit và lipit diễn ra trong gan và máu của thỏ đã bình thường hóa.

Bên trong gan và cơ tim có sự tăng hoạt tính, quá trình hấp thụ oxy tăng. Điều này đồng nghĩa với việc quá trình oxy hóa khử đã được đẩy mạnh. Trong cơ thể của các loài động vật bị bệnh, bệnh xơ vữa động mạch được xác định là thuyên giảm một cách rõ rệt.

Theo Y học cổ truyền

Vị thuốc Hải Sâm mang những lợi ích sau:

• Bổ thận
• Tránh dương
• Ích tinh
• Tư âm
• Giáng hỏa.

Chủ trị

• Suy nhược thần kinh
• Ích tinh tủy
• Bổ thận
• Bổ âm giáng hỏa
• Mạnh sinh lý
• Tiêu đàm dãi
• Nhuận trường
• Cầm giảm tiểu tiện
• Trừ khiếp sợ yếu đuối.

Liều lượng và cách sử dụng

Liều lượng

Dùng 6 – 10 gram/lần x 3 lần/ngày.

Cách sử dụng

Vị thuốc thường được sử dụng dưới dạng nướng giòn, mang tán thành bột. Khi dùng thuốc, người bệnh nên sử dụng rượu hoặc nước nóng để chiêu thuốc.

Những bài thuốc điều trị bệnh từ Hải Sâm

Ứng dụng lâm sàng của vị thuốc Hải Sâm trong điều trị bệnh và nâng cao sức khỏe gồm:

Bài thuốc từ Hải Sâm điều trị táo kết, bón do hư hỏa

Nguyên liệu:

• Đỉa biển
• Mộc nhĩ
• Liều dùng hai vị thuốc bằng nhau
• Ruột heo.

Cách thực hiện:

• Sơ chế các vị thuốc
• Thái mỏng thuốc và nấu chín
• Cho thuốc vào trong ruột heo đã làm sạch, nấu chín
• Ăn với cơm trắng sau khi nấu xong.

Bài thuốc chữa trị hưu tức lỵ (lỵ mãn tính) bằng vị thuốc Hải Sâm

Nguyên liệu:

• 20 gram Đỉa biển.

Cách thực hiện:

• Sắc vị thuốc sau khi rửa sạch và sơ chế
• Chắt lấy nước thuốc đặc để uống trong ngày
• Người bệnh cần kiên trì sử dụng bài thuốc mỗi ngày đến khi bệnh thuyên giảm thì ngưng.

Bài thuốc dùng Hải Sâm hỗ trợ điều trị bệnh thiếu máu, tăng cường sức khỏe cho phụ nữ sau sinh

Nguyên liệu:

• Đỉa biển
• Đại táo đã loại bỏ hạt.

Cách thực hiện:

• Mang cả hai vị thuốc với liều lượng bằng nhau sấy khô, tán thành bột
• Bảo quản thuốc bột trong bình kín
• Khi cần lấy 9 gram thuốc bột uống cùng với nước ấm
• Mỗi ngày uống thuốc 2 lần cho đến khi bệnh tình thuyên giảm.

Bài thuốc từ vị thuốc Hải Sâm chữa các loại lở loét

Nguyên liệu:

• Đỉa biển.

Cách thực hiện:

• Mang vị thuốc rửa sạch, phơi hoặc sấy khô
• Tán thuốc thành bột
• Bôi thuốc này lên những vị trí đang bị lở loét.

Bài thuốc dùng Hải Sâm hỗ trợ điều trị bệnh tăng huyết áp, suy nhược sút cân

Nguyên liệu:

• 20 gram Đỉa biển
• 100 gram gạo.

Cách thực hiện:

• Vo gạo
• Sơ chế Đỉa biển và thái lát
• Nấu gạo cùng với Đỉa biển thành cháo
• Nêm nếm gia vị sao cho vừa ăn
• Người bệnh ăn cháo ngay khi còn ấm
• Để đạt kết quả tốt, bạn nên kiên trì ăn cháo trong 1 tuần.

Bài thuốc trị táo bón do âm hư bằng Hải Sâm

Nguyên liệu:

• 30 gram Đỉa biển
• 120 gram ruột già lợn
• 15 gram Mộc nhĩ đen.

Cách thực hiện:

• Làm sạch ruột già lợn
• Rửa sạch Mộc nhĩ đen và Đỉa biển, thái mỏng
• Mang ba nguyên liệu hầm nhừ
• Nêm nếm gia vị sao cho vừa ăn
• Ăn ngay khi còn ấm nóng
• Sử dụng bài thuốc liên tục trong nhiều ngày.

Bài thuốc từ Hải Sâm điều trị đau lưng do thận hư

Nguyên liệu:

• 30 gram Đỉa biển
• 15 gram hạt Hạnh đào
• 60 gram xương sống lợn.

Cách thực hiện:

• Làm sạch xương sống lượng
• Rửa sạch Mộc hạt Hạnh đào và Đỉa biển, thái mỏng
• Mang ba nguyên liệu hầm nhừ
• Nêm nếm gia vị sao cho vừa ăn
• Ăn ngay khi còn ấm nóng
• Sử dụng bài thuốc liên tục trong nhiều ngày.

Bài thuốc từ Hải Sâm giúp bổ thận, bồi bổ cơ thể sau suy nhược

Nguyên liệu:

• 30 gram Đỉa biển
• 120 gram thịt dê.

Cách thực hiện:

• Làm sạch thịt dê và Đỉa biển
• Thái lát cả hai nguyên liệu
• Mang các nguyên liệu cho vào nồi để nấu thành súp
• Nêm nếm gia vị sao cho vừa ăn
• Ăn ngay khi còn ấm nóng
• Sử dụng bài thuốc liên tục trong nhiều ngày.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị chứng di tinh bằng Hải Sâm

Nguyên liệu:

• 50 gram Đỉa biển
• 1 đôi cật dê
• 10 gram Kỷ tử
• 12 gram Đương quy
• 1 lít nước.

Cách thực hiện:

• Làm sạch cật dê, thái lát
• Mang các vị thuốc còn lại rửa sạch, thái nhỏ
• Nấu tất cả nguyên liệu trong 1 lít nước 
• Hầm thuốc cho đến khi nhừ
• Ăn ngay khi còn nóng mỗi ngày 1 lần
• Ăn liên tục trong 1 tuần.

Bài thuốc giúp bổ khí huyết, hạ huyết áp từ Hải Sâm

Nguyên liệu:

• 50 gram Đỉa biển
• 100 gram gạo
• 30 gram Tỏi
• Gia vị.

Cách thực hiện:

• Vo gạo
• Sơ chế Đỉa biển và tỏi, sau đó thái lát
• Nấu gạo cùng với Đỉa biển và tỏi thành cháo
• Nêm nếm gia vị sao cho vừa ăn
• Người bệnh ăn cháo ngay khi còn ấm, nên ăn vào mỗi buổi sáng
• Để đạt kết quả tốt, bạn nên kiên trì ăn cháo trong 1 tuần.

Bài thuốc sử dụng Hải Sâm hỗ trợ điều trị suy nhược thần kinh

Nguyên liệu:

• 30 gram Đỉa biển
• 100 gram gạo tẻ.

Cách thực hiện:

• Vo gạo
• Sơ chế Đỉa biển và thái lát
• Nấu gạo cùng với Đỉa biển thành cháo
• Nêm nếm gia vị sao cho vừa ăn
• Người bệnh ăn cháo ngay khi còn ấm
• Để đạt kết quả tốt, bạn nên kiên trì ăn cháo trong 1 tuần.

Bài thuốc từ Hải Sâm điều trị bệnh đái tháo đường

Nguyên liệu:

• 2 con Đỉa biển
• 1 cái tụy lợn
• 1 quả trứng gà.

Cách thực hiện:

• Làm sạch tụy lợn và Đỉa biển
• Thái mỏng
• Mang cả 3 nguyên liệu hấp chín trong nồi
• Ăn 1 lần/ngày, ăn ngay khi còn nóng
• Người bệnh kiên trì sử dụng bài thuốc từ 5 – 7 ngày.

Bài thuốc chữa bệnh động kinh bằng vị thuốc Hải Sâm

Nguyên liệu:

• Nội tạng của Đỉa biển.

Cách thực hiện:

• Mang nội tạng rửa sạch, sấy khô
• Nghiền thuốc thành bột
• Mỗi lần lấy 12 gram thuốc bột để uống, chiêu với rượu vàng. Đây là rượu cất từ cơm nâu bởi ba loại là gạo tẻ, gạo nếp và kê hạt vàng
• Uống thuốc 1 lần/ngày. Sử dụng bài thuốc liên tục trong 7 – 10 ngày

Bài thuốc từ Hải Sâm điều trị trĩ ra máu

Nguyên liệu:

• Đỉa biển
• A giao.

Cách thực hiện:

• Mang Đỉa biển sấy khô, tán thành bột
• Bảo quản thuốc bột trong bình kín
• Khi cần lấy 1,5 gram thuốc bột hòa cùng với 6 gram A giao và uống với nước ấm
• Mỗi ngày uống thuốc 3 lần cho đến khi bệnh tình thuyên giảm.

Bài thuốc giúp chống lão hóa, ngăn ngừa ung thư từ vị thuốc Hải Sâm

Nguyên liệu:

• 30 gram Đỉa biển
• 1 quả ớt chuông lớn.

Cách thực hiện:

• Làm sạch Đỉa biển, thái lát
• Rửa ớt chuông và thái múi vừa ăn
• Xào chín cả hai nguyên liệu
• Nêm nếm gia vị
• Ăn ngay khi còn ấm.

Hải Sâm là một vị thuốc quý do mang nhiều thành phần hóa học có lợi. Vị thuốc được sử dụng với nhiều mục đích như điều trị bệnh, bổ thận, tăng cường sức khỏe, chống ung thư… Tuy nhiên khi sử dụng vị thuốc này, người dùng cần chú ý đến cách sử dụng và liều dùng thuốc để nâng cao tính hiệu quả và đảm bảo an toàn. Người bệnh nên trao đổi thông tin cùng với bác sĩ chuyên khoa hoặc thầy thuốc để được hướng dẫn cụ thể.